GORPUTZA GARA

Gaur egun, pertsona guztiok, salbuespenik gabe, gorputz bat dugu. Gehiago edo gutxiago gustatuko zaigu, baina ezin dugu gainetik kendu. Hala ere, ikusi dugunez, emakume guztiak ez gara gorputza. Nor da gorputza? Adibide erraz bat, uler dadin: SALLY RIDE gorputza izan zen. Kanpoko espazioa esploratu zuen lehen emakume astronauta estatubatuarrari (hirugarrena mundu mailan), NASAk (bai, ingeniari super adimendun eta sobera prestatuez betetako agentzia horrek) 100 tanpoiko sorta bat eman zion misioak iraungo zuen 6 egunetarako. Eta oraindik zalantzatan, nahikoa izango ote ziren galdetu zioten. Marcia Belsky umoristaren abestiagatik sare sozialei esker oso ezaguna egin den istorio hau anekdota hutsa da, baina ukatu egiten duen gizarte batean gorputz izateak zer esan nahi duen erakusten du.

Gogoratuko duzu, sexu-genero sistemaren logikak planteatu ditugunean, mendebaldeko pentsamendua bikote dikotomiko eta hierarkizatuetan eraikitzen zela aztertu dugula. Horrela, gizon-maskulino pareak gogamen-subjektu emankor gisa definitzen zuen bere burua, edo, gauza bera dena, jaun horiek konbentzituta daude munduak (ikusten denak, balioa duenak, hots, espazio publikoak) ez duela haragiaren beharrik, eta are gutxiago hari itsatsita datorrenaren beharrik. Horregatik koroatu dute gorpuzgabea dela uste duen eta zauriezintasunaren eldarniopean gobernatzen duen errege bat. Shhh! Inork ez dezala esan ozenki bere jantzi berriak ez dituela bere lotsak ezkutatzen! Inork ez dezala esan ez dituela bere afektu, zainketa fisiko eta fisiologikoen beharrak estaltzen! Inork ez dezala ezer esan, bestela gu ere zaurgarriak garela konturatuko baitira!

Bitartean, emakumea-femeninoa parea haragia-objektua-erreproduktiboa bezalako pareekin lotzen da. Horrela, naturatik hurbil dauden izaki gorpuztu  emozionalak gisa ulertzen dira, haurdunaldia, hormonak, edoskitzea, hilerokoa edo sexualitatea bezalako adierazleekin estuki lotuta daudenak. Gloria Anzalduak azaltzen duenez, emakumea “haragizkoa eta animalia denez eta jainkotiarraren aurkakotik gertuago dagoenez, bere buruaz babestu beharra du [...] Emakumea arrotza da, bestea. Gizonaren amesgaizto onartuetako bat da, bere Piztia-Itzala ”(2016: 58). Horregatik, kontrolatu, diziplinatu eta arautu egin behar dituzte beren gorputzak.

Pentsatu al duzu zenbat eztabaida zientifiko, kultural, ekonomiko, hezkuntzazko, politiko, sozial edo erlijioso dauden emakumeen gorputzak normatibizatzeari eta arautzeari buruz? Bularra jendaurrean ematea; topless egitea edo igerilekuan edo hondartzan burkinia erabiltzea; eskolara eskotearekin edo hijabarekin joatea; gona eta takoiak laneko uniforme gisa; testosterona mailak kirolean; emakumeen titiburuak zensuratzea sare sozialetan; putetxeak panpina sexualekin. Eta jarraitzen du: abortua, kontrazepzioa, haurdunaldi subrogatua, derrigorrezko esterilizazioa, ezkontza behartua, emakumeen genitalen mutilazioa, erditze (des)humanizatua, sexu-lana... Emakumeen gorputza pribatutzat hartzen da, baina arlo publikotik (bir)definitzen da. Emakumeen gorputza politikoa da eta, beraz, politika da. Eta nork du gorputz horiek normatibizatzeko eta arautzeko boterea? Batez ere, BBVA+en profilari erantzuten dioten gizonezkoak, gorputzik ez duelako enperadoreari ipurdia ikusterik ez dagoela uste duten horiek.

Gorputza kanporatzeak bere zaurgarritasunak ahaztea dakar. Gorputza gaixotu egiten da; erregela, haurdunaldia eta menopausia jasaten ditu; espazio  bat hartzen du; batzuetan mugitu nahi du eta beste batzuetan gelditu; nekatu egiten da; komunera joan behar du; deskonektatu egiten da, urduri jartzen da; izerdia du; bero eta hotz da, gose eta logura, minak eta kezkak ditu, mugak. Ez gara kapitalismoari hainbeste gustatzen zaizkion makina horiek. Zer ari gara esaten? Makinek eta adimen artifizialek ere badute (hor nonbait) beharrizana duen gorputz bat! Horrez gain, gorputza aldatu egiten da, etengabe gainera. Beraz, litekeena da gaur baldintzatzen ez zaituzten beharrizanek bihar baldintzatu ahal izatea.

Eta hemen zerbait garrantzitsua dago, gorputz guztiek zaurgarritasunak dituzte, bai, baina guztiak ez daude berdin urratuta. Beste batzuk bezala markatutako gorputzak botere zientifikoak, kulturalak, hezkuntzakoak, demografikoak, ekologikoak, ekonomikoak, judizialak, politikoak, erlijiosoak, sanitarioak, sozialak edo teknologikoak zeharkatzen dituzten gorputz politikoak dira. Jakina, hau ez dagokio emakumea-femeninoa pareari bakarrik, mendekotzat markatutako pareekin batera zabaltzen eta/edo nahasten da.

Beste gorpuztasunak BBVA+en irudi eta antzekotasunera eginda ez dauden guztiak dira, hau da, asexualak, bi-ak, gayak, lesbianak (vs pareko heterosexualak); butch-ak eta luma dutenak (vs genero hegemonikoaren adierazpenak); itsuak, desgaiak, gurpil-aulkian mugitzen direnak (vs gaituak); mendekotasuna dutenak, gaixoak, lodiak eta eroak (vs osasuntsuak, vs diziplinatuak); ijitoak, latinak eta beltzak (vs zuriak); haurrak eta zaharrak (vs helduak); intersex-ak, queer-ak, trans-ak (vs zisak) eta abar. Gorputzaldi anormalak hitz egiten dutenean, mugitzen direnean, existitzen direnean markatzen direnak dira.. Eta horiek guztiak ez-nahikotzat, ez-komenigarritzat, ez-desiragarritzat edo, zuzenean, espazio publikorako pentsaezintzat jotzen dira; izan ere, gogoratuko duzunez, espazio hori produktiboari berez lotuta dagoela ulertzen da.

Residentek bere bertsoetan adierazten duenez, anormalok “bitxitzat  jotzen gaituztenez, urduri jartzen ditugu ederrak; jende guztiak gu seinalatzea, ez baita berdina, nabarmendu egiten da”. Baina, zergatik urduritasun horiek? Itxi Guerra ekintzaile antikapazitistak dioenez, gorputz zital horiek hainbeste molestatzen dute sistema gizartea zaurgarritasunaren ispiluaren aurrean jartzen dutelako, gure imajinario kolektiboa bustitzen duen lortu ezineko gorputz/makina hori zalantzan jarriz. Horregatik, hauskortasuna eta samurtasuna aldarrikatzen ditu, autonomia, independentzia eta indibidualtasunaren ideia kolokan jartzeko subertsio-arma gisa. Desgai den aldetik, “kapitalismoarentzat alferrikakoak garen izaki sozial, interdependente eta munstro gisa onartzea” eskatzen du. “Hautsi garen baina berriro funtzionatu nahi ez dugun, greban jarri garen eta inoiz berriro lanean hasiko ez garen makina gisa”(2023: 115).

Zilegitasuna kentzen dien, giltzaperatzen, antzutzen, ikusezin bihurtzen, medikatzen, beldurtzen, bortxatzen dituen sistema baten aurka gerran gauden gorputz anormal-bitxi-higuingarriak. Enperadorearen zaurgarritasuna erakusteko xedez, biluzik doala agerian uzteko gai diren gorputzak. Horregatik, funtsezkoa da gorpuztasuna erdigunean jartzea, gorputzei buruz hitz egitea, gorputzetatik hitz egitea. Horiek zeharkatzen dituzten ondoezak argitu behar ditugu, eta horiek sostengatzen dituzten gozamenak ezagutu, gure espazioak, erakundeak eta gizarteak eraldatu ahal izateko. Baina, nola egingo dugu? Hemen hasten da erronka.