EMAKUME IKUSEZINA

Espazio kolektibo batean sartzen bagara eta aretoaren bazterrak nortzuk betetzen dituzten, oharrak nortzuk hartzen dituzten, landareak nortzuk ureztatzen dituzten, platerak mahaian nortzuk biltzen dituzten edo pertsonen gogo-aldarteari buruz nortzuk galdetzen duten begiratzen badugu, talde horretan erreproduzitzen diren botere-harremanen lehen argazki bat lortuko dugu. Nork egiten duen erradiografiatzeak joera patriarkalei buruzko informazio oso baliotsua ematen du, askotan modu sotilean jarraitzen baitira (jarraitzen baitugu) erreproduzitzen.

Gogoratzen al zarete gure gizarteetan produktiboaren eta erreproduktiboaren arteko banaketa azaltzen zuen icebergaren metaforaz? Berriro gogorarazteko eskatzen dizugu , lanaren sexu-banaketa azaltzen nola laguntzen zigun gogoratu eta banaketa hori parte-hartzearen munduan proiekta dezazun.  Arlo honetan hainbat zeregin mota ditugu. Batzuek zerikusia dute hitza hartzearekin, solasaldiak izatearekin, komunikazioarekin edo sare sozialekiko arretarekin; beste batzuek, berriz, aktak jasotzearekin, egutegia antolatzearekin eta ekintzak planifikatzearekin. Lan batzuk emozioen kudeaketari eta gatazkei aurre egiteari lotuta daude; beste batzuk, berriz, garbitasunari edo lekuaren mantentze-lanei. Makina komunak mugitzea ahalbidetzen duten lan amaigabeen adibide batzuk baino ez dira horiek, eta horien izaera bertaratzen garen espazio-motaren araberakoa izango da.

Orain, zeregin horiek duten balorazioan pentsatuko dugu: Gogoratzen al gara nork hartu zuen hitza ala nork hartzen zituen oharrak isilean? Mendeko burutazioa botatzen duena ala zapia pasatzen duena goresten dugu? Lelo batzuk ozenki inprobisatzen dituena ala jarduera baterako bertaratutakoen zerrenda birpasatzen ari dena gogoratzen dugu? Erantzuna begi-bistakoa da: hitz egiten duten pertsonek, burutsuek eta ausartek jasotzen dute errekonozimendua. Gainerakoak oharkabean pasatuko dira, egin beharreko gauza horietaz arduratzen direlako, eta kito. Edo, norbaitek txalo zaparrada bat espero ote du mahaia jasotzeagatik edo iritsi berri den pertsona bati bere burua aurkezteagatik?

Parte-hartzeko espazioen barruan aplikatuta, lan militantearen eta parte-hartzeko lanaren sexu-banaketa azaltzen laguntzen digu icebergak. Zeregin ikusgarrienak eta baloratuenak mutikoek edo gizonek egiten dituzte. Aitzitik, garrantzirik gabekotzat jotzen direnak, kontuan hartzen ez direnak (eta kontatzen ez direnak) neskatoek eta emakumeek hartzen dituzte beren gain. Hau da, generoa funtsezko markatzailea da (baina ez bakarra) parte-hartzean erantzukizunak banatzeko moduari dagokionez.

Deigarria da errealitate hori potentzial eraldatzaile handiko eremuetan ere nagusitzen dela, hala nola gizarte-mugimenduetan. Pilar Álvarez Molés-ek, Bilboko okupa-mugimenduko soziologo eta aktibistak adierazi zuen sexismoak eragina duela gaztetxeetako erantzukizunen eta rolen banaketan; izan ere, mutilen militantzia-logikek asko zehazten dituzte erantzukizun eta rol horiek, eta, azkenean, emakumeen inplikazioa dinamitatzen dute. Beraz, esan dezakegu, oro har, ikusezintasuna dela emakumeek espazio kolektiboetan duten superboterea. Eta, hori horrela, erantzukizun handia dakar: taldearen biziraupena bermatzea, trukean ezer espero gabe.

Ziur aski pentsatzen ari zarete zatiketa zorrotz hori ez datorrela bat zuen errealitatearekin, zuen inguruan emakumeak oso presente baitaude espazio publikoan eta ikusgai dauden lekuetan. Eta litekeena da horrela izatea (eta ospatu egin behar da!), baina ezin diogu zuhaitzari basoa estaltzen utzi. Hezkuntzaren eta boluntariotzaren esparruan egin berri ditugun bi ikerketetan, hurrenez hurren, behin baino gehiagotan baieztatu digute neskatoak eta emakumeak zirela espazio publikoan ahotsa zeramatenak. Baina ez ziren konturatu pribatuaren esferak beraien (gure) gain jarraitzen zuela (eta jarraitzen duela). Boluntariotzaren eremuan ere, non maskulinotasun hegemonikoaren aginduak hausteko aukerak dauden eta lankidetza, arreta edo enpatia bezalako balioak ugaritzen ari diren, gizonek (gehienek) kudeaketa emozionalaren eta eguneroko sostenguaren erantzukizunak alde batera uzten jarraitzen dute.

Zainketei jaramonik ez egite horrek agerian uzten du tranpa batean erori garela: altueretara begiratu dugu eta barrenak ahaztu ditugu. Edo, bestela esanda: emakumeen presentzia bultzatu dugu ikusgai dauden tokietan (garrantzia kentzeko inolako asmorik gabe), baina ahaztu egin zaigu nola baloratu eta banatu zaintza-lana. "Beraz,“ erakunde bizigarriak ”eraiki nahi baditugu, espazio kolektibo batean partekatzen dugun eta erakunde-kultura gisa ezagutzen duguna osatzen duten sinesmenen eta balioen multzo horretara begiratu behar dugu. Eta kultura honetan lan asko dugu egiteko, oraindik ere, hitza hartzea, hitzaldia edo kontzertua gauzatzea ahalbidetzen duten bitarteko ekintza horiek guztiak baino garrantzitsuagoa dela nagusitzen baita.

Beraz, zaintza-lanak ikusezin bihurtzen, gutxiesten eta bereizten dituen eta espazio hotzak sustatzen dituen parte-hartze eredu bat sustatzen jarraitzen dugu, helburuetan oso zentratua eta prozesuetan gutxi zentratzen dena. Batzuetan geure buruari galdetzen diogu zergatik pertsona bat ez zen itzuli edo zergatik beste batzuk azalpenik gabe joan ziren. Baliteke absentzia horiek denborekin, interes faltarekin edo kasualitate hutsekin lotuta egotea. Baina litekeena da, halaber, espazioen ingurumena eta emozioak zaintzearekin zerikusia duten elementuak alde batera utzi izana. Hala ere, errazagoa zaigu estralurtarrek abduzitu zituztela pentsatzea eta X espediente bihurtzea, formula heteropatriarkalek hain markatuta dituzten gure harremanak zalantzan jartzea baino.

Horregatik, barne-funtzionamendurako beste eredu batzuk aztertu behar ditugu (Wikitokiren lankidetza-laborategian egiten ari diren bezala), zereginen eta rolen banaketari begiratu behar diogu, eta, bereziki, zaintzak gure erakundean duen kokapenari: Bazterrean jarraitzen dute edo erdigunera pasatu dira? Galdera hori funtsezkoa da zer eta nola egitearen arteko koherentzia bilatzeko, “egiteko modua ez baita bigarren mailakoa. Erabiltzen dugun metodologiak mundua interpretatzeko erabiltzen dugun ideiarekin lotuta egon behar du”, Cala kolektibotik gogorarazten diguten bezala. Beraz, parte-hartzeko formula erantzunkideetara, abegikorretara eta gero itzuli nahi izango dugunetara bideratzea ahalbidetuko diguten estrategietan murgilduko gara.